Sveto Rimsko Carstvo je jedno od najpopularnijih i najmoćnijih u istoriji. Prostiralo se od današnjeg Egipta, Alžira i Maroka pa sve do rijeke Dunav, uključujući i veliki dio današnje Engleske. Zapadni dio Rimskog Carstva postojao je od 27 p.n.e. do svog pada 476 n.e., dok je istočni dio nastavio da postoji sve do 1452. godine.

Lako je zaključiti da Stari Rimljani nisu koristili satove koje moderni ljudi koriste danas, niti su koristili Gregorijanski kalendar koji se danas koristi, i koji je tek nastao 1582. godine. Umjesto toga, Rimljani su imali svoje načine praćenja vremena koje ćemo objasniti u ovom članku.

Kratkoročno mjerenje vremena - Dnevni i Noćni sati

Dnevni Sati

Rimljani su dijelili dan na 12 sati. Ovo se odnosilo samo na period tokom svjetla dana, znači od izlaska do zalaska sunca. Za noćni period su imali drugu podjelu o kojoj ćemo govoriti kasnije. Prvi sat, ili Hora Prima bi počinjao sa izlaskom sunca, a posljednji Duodecima Hora bi završavao sa zalaskom.   
Ispod je lista svih 12 dnevnih sati u Starom Rimu.

Prima Hora (Prvi sat): Počinjao je sa izlaskom sunca, i ovo vrijeme smatralo se početkom dana.  

Secunda Hora (Drugi sat): Ovaj sat su Rimljani gledali kao Sledeći Prvi Sat

Tertia Hora (Treći sat): Oko sredine jutra. Za Rimljane, ovo je bilo otprilike tri sata nakon izlaska sunca.  

Quarta Hora (Četvrti sat): Nastavlja se poslije sredine jutra.  

Quinta Hora (Peti sat): Kasno jutro, neposredno prije podneva.  

Sexta Hora (Šesti sat): Podne. Odavde potiče termin "siesta" (popodnevni odmor), jer su ljudi često pravili pauzu u ovo vrijeme.  

Septima Hora (Sedmi sat): Prvi sat poslije podneva, rano popodne.  

Octava Hora (Osmi sat): Sredina popodneva.  

Nona Hora (Deveti sat): Kasno popodne, otprilike oko 15 časova.  

Decima Hora (Deseti sat): Kasno popodne, bliže zalasku sunca.  

Undecima Hora (Jedanaesti sat): Približava se zalasku sunca, posljednji dio dnevne svetlosti.  

Duodecima Hora (Dvanaesti sat): Posljednji sat dnevne svjetlosti, završava se sa zalaskom sunca.

Ovi sati nisu uvijek bili iste dužine. Njihova dužina zavisila je od godišnjeg doba. Jedan sat bi ljeti zbog dužeg dana trajao do 75 minuta, dok bi zimi trajao oko 45 minuta.

Sunčani sat

Za tačno praćenje sati tokom dana korišten je Sunčani sat, koji su Rimljani nazivali Solarium. Ova riječ dolazi od latinske riječi Sol koja znači Sunce.
Sunčani sat je radio na jednostavnom principu koji je pratio poziciju sunca, i sastojao se od dva dijela.

1. Gnomon - Uspravan dio čija je svrha da stvori sjenku koja pokazuje vrijeme na ploči ispod.

2. Ploča, ili Dijalna Ploča - Ravna ploča, označena sa 12 sati. Kako se sunce kreće nebom, tako se sjenka koju Gnomon stvara pomjera i na ploči pokazuje na određeni sat.

Tačan oblik i dizajn Sunčevog sata nije uvijek isti. On može da varira u zavisnosti od lokacije i ugla Sunca u različitim periodima godine.

Noćni sati

Noć je u drevnom Rimu bila podjeljena na četiri segmenta koji su zvali Vigilae. Ova riječ se prevodi kao "straža" jer su pretežno korišteni u vojne svrhe. Svaka straža trajala je oko 3 sata, ali kao i sa dnevnim satima ovo je zavisilo od godišnjeg doba. Ispod je lista sa noćnim stražama.

Prima Vigilia: Prva straža. Od zalaska sunca do oko 21:00.

Secunda Vigilia: Druga straža. Od 21:00 do ponoći.

Tertia Vigilia: Treća straža. Od ponoći do oko 03:00.

Quarta Vigilia: Četvrta straža. Od 03:00 do izlaska sunca.

Noćni sati su mjereni manje precizno od dnevnih sati zbog nedostatka Sunca, tako da su se Rimljani često oslanjali na generalna nagađanja umjesto tačnih mjerenja tokom noći.

Dugoročno mjerenje vremena

Stanovnici drevnog Rima su imali više sistema za praćenje godina, koje su koristili sinhronizovano jedan sa drugim. Jedan od ovih sistema bio je konzularni, u kojem su se godine nazivale po konzulima koji su bili izabrani te godine. Svake godine birana su dva konzula, tako da ako bi neko na primjer rekao "Za vrijeme konzulata Cicera i Antoniusa" to se odnosilo na 63. godinu p.n.e. po našem računanju vremena.

Još jedan način na koji su Rimljani referisali na godine odnosio se na carske vladavine. Ovaj sistem je najčešće korišten za službene dokumente. Na primjer, kada bi na dokumentu pisalo "U sedmoj godini cara Augustusa", koji je vladao od 27.p.n.e. - 14.n.e., ovo bi se odnosilo na 20. godinu p.n.e. po našem vremenu.

Pored ovih sistema Rimljani su imali još dva koncepta za periode od 5 i 100 godina. Period od 5 godina zvao se Lustrum, a period od 100 godina zvao se Saeculum.

Lustrum je tradicionalno bio povezan sa ritualom pročišćenja, čiji naziv dolazi od riječi Lustratio što znači pročišćenje. Na kraju svakog perioda od pet godina, visoki magistrati ili cenzori su izvodili ritual Lustrum. Ovaj ritual se odnosio na prinošenje žrtava bogovima kako bi se osigurala naklonost bogova prema Rimljanima i kako bi se rimski narod očistio, ali se odnosio i na neke društvene i političke pojmove kao što su procjena poreza, popis stanovništva i nadgledanje javnog morala.

Saeculum je bio mnogo duži, i označavao je period od oko 100 godina, ili otprilike dužinu jednog ljudskog života. Za Rimljane, ovi periodi od po oko 100 godina su služili kao kulturni i istorijski markeri pomoću kojih su posmatrali promjene i evoluciju svog društva i civilizacije. Na važne istorijske događaje, kao što je osnivanje Rima ili važne političke i društvene promjene, je referisano kroz Saeculum, kako bi se naglasio njihov uticaj i važnost.

Kalendar

Pored sistema koje smo do sad naveli Rimljani su takođe koristili i kalendar. Iako su imali razne sisteme po kojima su pratili godine i vremenske periode, Rimljani su takođe godine brojali linearno kao i mi danas.

Njihovo brojanje godina počinje sa osnivanjem grada Rima, koji je po njima osnovan 753. p.n.e., i ovaj sistem se zvao Ab Urbe Condita (AUC), u prevodu "Od osnivanja grada".

Prvi kalendar koji su Rimljani koristili danas zovemo Rani Rimski kalendar. Bio je to lunarni kalendar od 10 mjeseci i ukupno 304 dana, i počinjao je sa Martom. Kasnije su dodata još dva mjeseca (Januar i Februar) čineći godinu od 355 dana. Ovaj kalendar je zahtjevao redovna podešavanja jer je ispadao iz sinhronizacije sa godišnjim dobima.

Ispod je lista od prvobitnih 10 mjeseci Ranog Rimskog Kalendara:

Martius (Mart)
Aprilis (April)
Maius (Maj)
Iunius (Jun)
Quintilis (Kasnije preimanovan u Jul po Juliusu Caesaru)
Sextilis (Kasnije preimenovan u Avgust u čast cara Augustusa)
September (7. mjesec)
October (8. mjesec)
November (9. mjesec)
December (10. mjesec)

Caesarova reforma

Kalendar koji danas koristimo zove se "Gregorijanski kalendar", i koristi se u širom svijeta. Uveden je od strane pape Gregorija VIII 1582. godine. Ovaj kalendar baziran je na "Julijanskom kalendaru" koji je nastao reformom Ranog Rimskog Kalendara. Reformu je napravio tadašnji rimski general i državnik Gaius Julius Caesar 45. godine p.n.e.

Julijanski kalendar je imao 12 mjeseci i 365.25 dana. Dodavajući prestupnu godinu na svake četiri godine nadoknađena je dodatna četvrtina dana.

Ispod je lista od 12 mjeseci Julijanskog kalendara (reformiranog Ranog Rimskog Kalendara:

Ianuarius (Januar) – 31 dana
Februarius (Februar) – 28/29 dana (Prestupne godine)
Martius (Mart) – 31 dana
Aprilis (April) – 30 dana
Maius (Maj) – 31 dana
Iunius (Jun) – 30 dana
Iulius (Jul) – 31 dana
Augustus (Avgust) – 31 dana
September – 30 dana
October – 31 dana
November – 30 dana
December – 31 dana

Dani u mjesecu

Rimljani nisu brojali dane u mjesecu linearno kao što mi to radimo danas. Umjesto toga, brojali su unazad od tri fiksne tačke u svakom mjesecu. Ove tri tačke su se zvale:

Kalendae: Prvi dan u mjesecu.
Nonae: Obično peti dan, ali sedmi u martu, maju, julu i oktobru.
Idus: Obično trinaesti dan, ali petnaesti u martu, maju, julu i oktobru.

Na primjer:

3. mart bi se nazvao "peti dan prije Nonae u martu".
15. mart bio bi Idus u martu itd..

15. mart je inače poznat dan u rimskoj istoriji kao dan kada je ubijen Julius Caesar 44. godine p.n.e.

Kao i u svemu ostalom, Stari Rimljani su bili temeljiti u stvaranju sistema pomoću kojeg su se snalazili u vremenu. Njihova metodologija je bila efikasna u njihovo vrijeme, i uprkos tehnološkim napretcima i razvitku civilizacije ona ostaje efikasna i danas u modernom svijetu. Politička i društvena uređenja kojim se vodimo danas takođe imaju korijene u Starom Rimu, što dalje govori o brilijantnosti ove drevne civilizacije.

Dok završavamo ovo putovanje kroz vrijeme sa Rimljanima, možemo se diviti njihovoj sposobnosti da kroz detaljnu analizu i sistematski pristup stvore radni model koji je prevazišao vjekove. Njihovo nasljeđe nas podsjeća na to kako su i najsloženiji sistemi mjerenja vremena utemeljeni u jednostavnim, ali genijalnim kreacijama i rješenjima.